مقدمه:

   یکی از مهم ترین عواملی که به انسان کمک می کند زندگی خوب و موفقی داشته باشد، این است که خود را بشناسد احساس خوبی درمورد خود داشته باشد و از آنچه که هست، شاد و راضی باشد. مهارت خودآگاهی یکی از مهارت های زندگی است. این مهارت به فرد کمک می کند تا بتواند شناخت بیشتری نسبت به خود، خصوصیات، نیازها، خواسته ها، اهداف و نقاط ضعف و قوت، احساسات، ارزش
 و هویت خود داشته باشد. مطالعات انجام شده نشان می دهد که ضعف در خودآگاهی با بسیاری از بیماری ها و آسیب های روانی – اجتماعی همراه است. از جمله مشکلات روانی- اجتماعی مرتبط با خودآگاهی ضعیف می توان به افسردگی، اضطراب، احساس حقارت، اعتماد به نفس پایین، مشکلات ارتباطی، احساس تنهایی، سؤمصرف مواد، فرار و... اشاره کرد. ازاین رو کسب مهارت خودآگاهی برای پیشگیری از انواع مشکلات فوق بسیار مهم است.

یکی از مؤلفه های مهم خودآگاهی عزت نفس است. عزت نفس چیزی نیست که مانند یک مهارت آموخته شود بلکه عزت نفس پیامد مجموعه ای از عوامل فردی، اجتماعی و خانوادگی است. عزت نفس به احساس ارزشمندی مشخص اشاره دارد که تحت تأثیر عوامل عملکرد، موفقیت ها ، توانایی ها، ظاهر شخصی و قاوت های افراد مهم است( ریزنر، 1982).

مهارت های خودآگاهی شامل موارد زیر است:

1-       مهارت خود ارزیابی

2-      مهارت شناسایی نقاط قوت و ضعف خود

3-      مهارت های تفکر مثبت

4-      مهارت های ایجاد خود انگاره و تصویر تن مثبت

ویژگی های افرادی که خود را می شناسند عبارتند از:

1-       خصوصیات مثبت و توانایی و استعداد های خود را می خصوصیات منفی و نقاط ضعف خود ار می شناسند، می پذیرند و در جهت اصلاح آنها تلاش می کنند.

2-      موفقیت ها و شکست های خود را می شناسند، به موفقیت ها یشان افتخار می کنند و از شکست هایشان درس می گیرند.

3-      به خود و دیگران احترام می گذارند.

4-      برای رسیدن به اهداف خود تلاش می کنند.

5-      مسئولیت اعمال و رفتار خود را می پذیرند.

مؤلفه های خودآگاهی عبارتند از:

-         شناخت احساسات و خود پنداره

-         عزت نفس و احساس ارزشمندی

-         هویت و هویت یابی

فواید خودآگاهی:

مهارت خودآگاهی به شما کمک می کند تا بتوانید:

1-       احساسات خود را شناسایی کنید، از آنها آگاه شده و این احساسات را کنترل کنید. ناتوانی در کنترل احساسات می تواند به بزهکاری، اعتیاد، خشنوت، درگیری با دیگران بدرفتاری، و خشنونت با دیگران و به خصوص با کودکان و نوجوانان بیانجامد.

2-      به نقاط ضعف و قوت خود آگاه شده و با تکیه بر نقاط قوت، نقاط ضعف خود را کاهش دهید. آگاهی از نقاط ضعف باعث می شود که فرد با استفاده از این آگاهی بتواند تسلط بیشتری بر خود داشته باشد.

3-      از نیازهای خود آگاه شوید و از مسیر های سالم ، به رفع نیازهای خود بپردازید. با شناخت نیازهای خود می توانید راه و روش بهتری برای مقابله با نیازهای خود بیابید.

4-      اهداف واقع بینانه ای برای زندگی خود تعیین کنید. به این ترتیب از دنبال کردن اهداف بسیار ایده آل، تخیلی و کمال گرایانه دوری گزینید. تنظیم اهداف غیر واقع بینانه باعث بزهکاری، ناکامی، خشم و خشنوت، خودکشی، بی بندوباری و نظایر آن می شود.

بتوانید از ملاک های ارزشمندی خویش آگاه شده و ارزش خود را در زندگی بیابید. به این ترتیب،  از دنبال کردن شناسند و به آنها افتخار
 می کنند.

1-       ارزش های کاذب خودداری نموده و با رضایت و آرامش بیشتری زندگی خود را طی کنید.

2-      فرآیند هویت یابی خود را به طور سالمی به انجام برسانید. دست یابی و کسب یک هویت سالم باعث می شود زندگی بزرگسالی بر پایه های قوی و محجکمی بنا شود.

همدلی

    همدلی یک مهارت و توانایی است و مانند هر توانایی دیگر نیاز به آموزش، تمرین و تجربه دارد. همدلی به فرد این امکان را می دهد که بتواند احساسات و حالاتی را در دیگری بفهمد که تا کنون تجربه نکرده است.

همدلی باعث می شود که ازسطح خودمان فراتر رفته و دیگران را عمیق تر درک نماییم به این ترتیب همدلی قدرت و ظرفیت درک انسان ها را افزایش می دهد.

موانع همدلی عبارتند از:

1- انتقاد                         2- برچسب زدن

3- تشخیص گذاری          4- ستایش همراه با ارزیابی

5- نصیحت کردن          6- اغراق کردن یا بزرگ کردن مشکل

7-بی اهمیت و کوچک کردن مشکل    8   -به رخ کشیدن و مقایسه کردن9          - سرزنش کردن

مهم ترین روش های همدلی عبارتند از:

1-گوش کردن فعال                2- بازپردازی

3-انعکاس احساسات              4- انعکاس محتوا یا معانی

5- تمرکز بر کلمات احساسی    6- مشاهده زبان بدن

7-توجه به محتوای کلی پیام   

8-پرسیدن این سؤال از خود که"  اگر من چنین وضعیتی را تجربه می کردم چه احساسی داشتم؟"

شناسایی و کنترل احساسات:

یکی از مهم ترین اجزای مهارت خودآگاهی ، شناخت احساسات است. ناتوانی در شناخت احساسات مشکل شایعی است. عده ای به غلط فکر می کنند احساسات موضوع بی اهمیتی است و نباید به آن توجه کرد و به همین دلیل توجهی به احساسات خود نمی کنند و از آنها نا آگاهند. این ناآگاهی از احساسات خود باعث می شود این افراد در زندگی خود دچار مشکل شوند. بنابراین شناخت احساسات خود و عوامل برانگیزاننده آنها، تأثیر این احساسات بر دیگران از مؤلفه های اساسی مهارت خودآگاهی محسوب می شود.

خودپنداره

احساسی که هرکس در باره خود دارد نقش مهمی در سلامت روانی او دارد. به احساسی که هر فرد درباره خود دارد، خود پنداره می گویند. خود پنداره یعنی اینکه ما خودمان را چگونه می بینیم، یعنی تصویر یا برداشتی که هر کس از خودش دارد، طرز برداشت ما از خودمان
 تا حد زیادی به وسیله تجارب گذشته ما ( موفقیت ها و شکست های ما) و آنچه دیگران درباره ما فکر می کنند، شکل می گیرد.

اهمیت خودپنداره

دلیل اهمیت خود پنداره آن است که اولاً برداشتی که هر کس از خودش دارد بر رفتار و عمل او تأثیر می گذارد، به عنوان مثال دانشجویی که فکر می کند در درسی خوب است زحمت بیشتری می کشد و معمولاً نیز در این درس نمره بهتری می گیرد. انسان ها معمولاً آن گونه عمل می کنند که فکر می کنند هستند.

دلیل دوم مهم بودن خودپنداره بر احساس شما از خودتان نیز تأثیر می گذارد. کسانی که احساس خوبی درباره خودشان دارند در مقایسه با کسانی که نگرش منفی به دیگران دارند، از اعتماد به نفس و رضایت بیشتری برخوردارند، افراد موفق تری هستند، و کمتر احتمال دارد که به سراغ سیگار، مواد و سایر رفتارهای پرخطر بروند.

چگونه می توان خود پنداره خود را اصلاح کرد؟

    برای اصلاح خودپنداره و عزت نفس خود چند کار می توان انجام داد: نخست اینکه فرد هیچ گاه پس از یک یا دو تجربه بد، خودپنداره منفی نسازد. دوم اینکه اوضاع را بررسی کند، به هر اندازه که می تواند به طور واقع بینانه تر به خود نگاه کنید و نقاط قوت و ضعف خود را بشناسد. سوم سعی کند نقاط ضعف را اصلاح کند. فرد با تعیین اهداف خاص و رسیدن به آنها می تواند خودپنداره را تغییر دهد( هویت 199).