این ‌ها در زندگی پرهیاهوی شلوغ امروز ما، چیز کمی نیست اما این آیا همه ‌ی چیزیست که ما می خواهیم؟

ظرفیت های علمی، فرهنگی و اجتماعی مساجد، برای شکوفا شدن و به فعلیت درآمدن، نیازمند نگاهی تازه هستند. مسجد، با ویژگی های خاص خود، یک نهاد منحصر به فرد اجتماعی است که اگر به نقش آفرینی کامل خود برسد، جامعه ی ما هوای تازه ای را تجربه می ‌کند.

مسجدی که در زندگی ائمه(علیهم السلام) حضور دارد، تنها مکانی برای انجام فریضه ی نماز نیست؛ یک عنصر محوری در ارتباطات اجتماعی و حتی امور فردی محسوب می شود. اهل بیت(علیهم السلام) از نماز خواندن در مسجد نمی گویند؛ در کلام ایشان، سخن از "رفت و آمد" به مسجد است. از امام صادق (علیه السلام) روایت است: بر شما باد رفتن به مساجد؛ زیرا مساجد خانه هاى خدا در روى زمینند.[1]

بسیاری از ثمراتی هم که برای اهل مسجد برشمرده اند، حاصل آمد و شد پیوسته و در واقع زندگی کردن با مسجد است.

امام حسین(علیه السلام) از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نقل کردند که: "من أدمن إلى المسجد أصاب الخصال الثّمانیة: آیةً محكمةً، أو فریضةً مستعملةً، أو سنّةً قائمةً، أو علما مستطرفا، أو أخا مستفادا، أو كلمةً تدلّه على هدىً أو تردّه عن ردىً، و ترك الذّنب خشیةً أو حیاءً."

"هر كس پیوسته به مسجد رود، به هشت چیز دست یابد: آیتى محكم، یا فریضه‌اى عمل شده، یا سنّتى جارى [از معصومان، یا دانشى تازه، یا برادرى كه به دست آورده، یا سخنى كه او را هدایت كند، یا از هلاكت برهاندش و ترک گناه یا از سر ترس یا شرم و حیا."

هر کدام از هشت میوه ‌ای که در کلام پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) حاصل مسجدی بودن است، می تواند موضوع یک مطالعه ی فرهنگی - اجتماعی باشد. اما سخن ما، اشاره به این حقیقت است که مسجد، نهادی است چند بعدی با ظرفیت ‌های گوناگون فرهنگی و تربیتی.

بهره مندی از آیات استوار الهی و برپایی فرائض و احکام خدا بر اساس سنت و سیره ‌ی اهل بیت عصمت(علیهم السلام)، جزو کارکردهای شناخته شده برای مسجد هستند اما برخی زوایای دیگر مسجد کمتر دیده شده اند.

پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: "یا أباذر! إنّ اللّه تعالى یعطیك ما دمت جالسا فی المسجد بكلّ نفسٍ تنفّست درجةً فی الجنّة، و تصلّی علیك الملائكة، و تكتب لك بكلّ نفسٍ تنفّست فیه عشر حسناتٍ، و تمحى عنك عشر سیّئاتٍ."[2] "اى ابوذر! تا زمانى كه در مسجد نشسته اى خداوند متعال به تعداد هر نفسى كه مى كشى، یك درجه در بهشت به تو مى دهد و فرشتگان بر تو درود مى فرستند و براى هر نفسى كه در مسجد مى كشى ده حسنه برایت نوشته مى شود و ده گناه از تو پاك مى گردد".

و در روایت دیگری از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می خوانیم: "كلّ جلوسٍ فی المسجد لغوٌ إلاّ ثلاثةً: قراءة مصلٍّ، أو ذكْر اللّه، أو سائلٌ عن علمٍ"[3]

"هر نشستنى در مسجد لغو و بیهوده است، مگر نشستن سه كس:

- نماز گزارى كه [قرآن ] قرائت كند،

- كسى كه ذكر خدا بگوید،

- و كسى كه به دنبال دانشى باشد."

آن چه از این دو حدیث نورانی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فهمیده می ‌شود این است که حتی "نشستن در مسجد" یعنی حضور در مسجد، در فرهنگ اهل بیت موضوعیت دارد، و این مهم است که حاضران مسجد به چه کار مشغولند. نگاه دیگری به همین روایت نبوی، به ما می گوید که رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) سه کارکرد مهم مسجد را به ما گوشزد نموده اند. و اهمیت آن ها به قدری است که فرموده ‌اند هر کاری در مسجد غیر از این سه کار، لغو و بیهوده است. از میان سه کارکردی که نام بردیم، در جامعه خود، به سومی بسیار کمتر از بقیه توجه کرده ایم یعنی "جستجوی علم در مسجد". در دیدگاه پیامبر(صلی الله علیه و آله) مسجد می ‌تواند جایگاه بحث مفید علمی باشد.

حلقه ‌های معرفتی و آموزشی را گاهی در بعضی مساجد فعال و پویا دیده ‌ایم؛ اما آن چه مسلم است، هنوز این مسئله به صورت روال جاری در فرهنگ اهالی مسجد نهادینه نشده است. هنوز مساجد بسیار زیادی هستند که از این ظرفیت طلایی استفاده نمی کنند و طبعاً جوانان جویای دانش و معرفت، "مسجد" را در فهرست مکان های معتبر و مشهور علم آموزی نمی بینند.

بعد دیگر انس با مسجد، به قول روایت نبوی، یافتن برادران (ایمانی) - أخا مستفادا- است. آن ‌هایی که تجربه کرده اند، می دانند که دوستان مسجدی، از ناب ترین و خالص ترین رفیقان دوران جوانی ‌اند. چیزی که این روزها برای نوجوانان و جوانان، نقطه ی عطف زندگی است.

نگاه تازه و به روز، احیای نقش ها و کارکردهای مسجد، نیاز امروز جامعه ی ماست. مسجد می تواند توانمندی های خود را در جذب جوانان دوباره بازیابد و این گونه خانه ی دوم ما باشد: رسول خدا(صلی الله علیه و آله) از جبرئیل پرسید كدام مكان نزد خدا محبوب است. جبرئیل فرمود مساجد. و محبوب ترین افراد مسجد نزد خدا كسانی هستند كه زودتر از همه وارد و دیرتر از همه از مسجد خارج می شوند.[4]

 

پی نوشت:

[1] - میزان الحكمه، ج 5، ص216 

[2] - (بحار الأنوار : 77/85/3)

[3] - (بحار الأنوار : 77/86/3)

[4] - قال رسول اللّه ص لجبْرئیل ع "یا جبْرئیل أیّ الْبقاع أحبّ إلى اللّه عزّ و جلّ ؟ قال الْمساجد و أحبّ أهْلها إلى اللّه أوّلهمْ دخولًا و آخرهمْ خروجاً منْها" الكافی، ج 3 ، ص 9