یکی از القاب امام چهارم علیه السلام، ‌"زین العابدین" است. با وجود اینکه اهل بیت علیهم السلام همگی، از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله تا حضرت مهدی علیه السلام، همگی زینت عابدین هستند، اما این صفت در نظر و گفتار مردم برای این امام بازگو شد و برای مردم جلوه‌ نمود. از این جهت یاد کردن از حضرت سجاد علیه السلام می‌تواند زمینه تحول را در نحوه عبادت کردن ما فراهم آورد.

عبادت زیبا و عبادت نازیبا

سخن معروفی از حضرت امیرالمومنین علیه السلام را زیاد شنیده‌ایم که عده‌ای از ترس جهنم و عده‌ای به نیت بهشت و عده‌ای نیز به جهت آنکه خدا شایسته عبادت است، ‌او را می‌پرستند. از اینجا متوجه می‌شویم که عبادت مردم اقسامی دارد. یکی از تقسیماتی که برای عبادتگران می‌توان ذکر کرد، "عبادت زیبا" و "عبادت نازیبا" است.

مردم به امام سجاد علیه السلام لقب "زینت عبادت کنندگان" را دادند. با مراجعه به تاریخ متوجه می‌شویم که در آن دوران جامعه اسلامی دچار انحطاط اخلاقی و رواج فساد شده بود. داستان تلخ این بی‌بند و باری ها به تاریخ بنی‌ امیه گره خورده است که به هر قیمتی می‌خواستند حکومت خود را برپا نگه دارند.

با وجود اینکه بسیاری از مردم در آن دوران به رنگ حاکمان فاسد خود در آمدند و جدیت های دینی در آنها کمرنگ شد، عده‌ای نیز یافت می‌شدند که اهل عبادت بودند و در عبارت عربی به آنان "عابد" می‌گفتند. حضرت سجاد علیه السلام در چنین جامعه و دورانی ملقب به "زین العابدین" گشت. یعنی یک شخص شاخص در میان عبادت کنندگان که وجود او باعث آبرو و جلوه برای سایر عابدان است.

لقبی شیرین، برملا کننده حقیقتی تلخ

تأمل در این لقب شناخت ما را از آن فرزند پیامبر صلی الله علیه و آله بیشتر می‌کند. از جهتی، این عنوان ما را به یاد این حقیقت تلخ می‌اندازد که مردم آن عصر، در عمل از ایشان فاصله قلبی داشتند. به عبارت دیگر، گرچه در یک وطن بزرگ اسلامی و یا در شهر مدینه با ایشان زندگی می‌کردند، اما در عمل کاری به کار ایشان نداشتند و آنچه از ایشان در نظرشان جلوه یافته بود، عبادت ایشان بود.

این نکته برای ما که تاریخ آن حضرت را می‌خوانیم و از دوستداران ایشان می‌باشیم دور از تصور نیست که ایشان، نه فقط در عبادت، بلکه در عرصه‌های مختلف زندگی قهرمان بوده‌اند و در شرایط خفقان یزید و جانشینانش به بهترین وجه نشاندهنده راه پیامبر صلی الله علیه و آله و روشنگر کسانی بودند که به ایشان مراجعه می‌نمودند و با زکاوت تمام و راه‌های ابتکاری، همان راه پدر، عمو و جدّ خویش را ادامه دادند؛ آن حضرت در دوران خود از روشهای بدیعی برای تداوم راه پیامبر صلی الله علیه و آله استفاده کرده‌اند که حتی در میان ما دوستداران ایشان نیز کمتر شناخته شده است.

این حقیقت که مردم آن دوران از ایشان به عنوان عابد یاد کنند، نشاندهنده آن است که در عمل به ایشان مراجعه نمی‌کرده‌اند و ترجیح می‌دادند که حضرت سجاد علیه السلام در نظرشان یک عابد کناره‌گیر باشد و او را وارث علم و خلافت و درایت پیامبر صلی الله علیه و آله به حساب نیاورند.

درسی که از "زین العابدین" می‌گیریم

لقب زین العابدین، نشانگر این درس بزرگ نیز هست که عبادت عبادت کنندگان همیشه زیبا نیست؛ در حالیکه که عبادت امام سجاد علیه السلام زیبا بوده است، به گونه‌ای که مردم به آن علاقمند بوده‌اند و ایشان را تاج سر (زینت بخش) عابدان می‌دانسته‌اند. از اینجا می‌آموزیم که هر عابدی، زیبا نیست، ما می‌توانیم عابد باشیم و زیبا نباشیم؛ می‌توانیم عابد باشیم و عبادتمان زیبا نیز باشد.

دعاهای زیبا

یکی از عبادات مهم، ‌دعاست و صحیفه سجادیه پر است از دعاهای پرتناسبی که آن حضرت برای ما به یادگار گذاشته‌اند. این دعاها، زیباترین دعاهایی است که بشر در طول تاریخ با آن خدا را خوانده است و طراوت آن برای خوانندگان باقی است؛ البته دعاهای آن حضرت مجموعه‌ای وسیعتر از صحیفه است؛ مثل دعای زیبای ابوحمزه ثمالی که در صحیفه وجود ندارد.

عبادات زیبا را از امام چهارم بیاموزیم

اما درسی که از زین العابدین علیه السلام می‌آموزیم آن است که هم در دعا و هم در سایر عبادات، عباداتی زیبا داشته باشیم. از اینجاست که متوجه می‌شویم که چهره ی عبوس، شایسته و زیبنده عبادتگران نیست. بعد از عبادات باید حالتی شاد داشته باشیم و نماز و روزه ما باید باعث فرخندگی، شادکامی و باز شدن روحیه ما شود. آن کسی که بعد از عبادتها،‌ عصبی می‌شود از این جهت دارای نقص است و لقب زین العابدین علیه السلام ذهن‌آویزی است که در این راه به ما کمک می‌کند.

البته منظور آن نیست که عبادات خود را به نیت زیبا بودن انجام دهیم یا ذهنیات مردم را ملاک رفتارهای عبادی خود کنیم، بلکه توجه به اینکه امام چهارم ما "زین العابدین" بوده است،‌ توجهی درونی و از نوع محاسبه‌ نفس است و در عین حال به ظواهر نماز خود نیز توجه داشته باشیم که زیبا باشد و حالات ما بعد از آن نیز زیبا باشد و ما را به زیبایی سوق دهد.

توجه به زینت بودن عبادات، باعث می‌شود که هم در وضعیت ظاهری خود به هنگام عبادات اهمیت بیشتری دهیم و مثلا با لباسهای تمیز و زیبا نماز بخوانیم و هم مراقب حالات و روحیات خود در درون و بعد از عبادات باشیم. دوستداران امام چهارم علیه السلام یکی از تفکراتشان آن است درباره یکایک عباداتمان بیندیشیم که به چه نحو می‌توانیم آنها را زیباتر انجام دهیم. همانطور که عبادات منحصر به نماز و روزه نیست، هر کدام از عبادات را نیز به نحوه‌ای می‌توان زیبا کرد. میلاد زین العابدین علیه السلام زمان خوبی است که ما دوستداران ایشان به فکر اصلاح عبادات خود بیفتیم.